Ağrı ili özet tarıhcesi

Ağrı İli,türkiye'nin doğu anadolu bölgesinde bulunan bir ildir Adını, içinde bulunan ağrı dağından almıştır.1934 yılında bucak,1969 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il olmuştur. orta asya dan gelen kavimlerin Anadolu'ya girişleri sırasında Ağrı, bir geçiş oluşturmuş, dolayısıyla birçok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağrı'yı bir giriş kapısı olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlık oluşturamamışlardır.Bölgede egemenlik kurdukları sanılan hititler in güçlerini yitirmeleri üzerine, M.Ö.1340-M.Ö.1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir. Hurriler krallık merkezi olan Urfa'dan uzak olan Ağrı'yı ellerinde tutamamışlardır.En köklü uygarlığı urartular oluşturmuştur. Urartu'nun Van Gölü'nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini ( M.Ö.825-M.Ö.810 ) döneminde seferler başlamış, Kral Menua (M.Ö. 810-M.Ö. 786 ) döneminde bu akınlar daha da ağırlık kazanmıştır. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen kaleler, buraya yapılan seferlerin önceden planlandığını göstermektedir. Ağrı Dağı'nın yamaçlarında, karakoyunlu ve Taşburun köylerinin arasında ele geçen bir Urartu yazıtı Kral Menua'nın bu bölgedeki egemenliğinin kesin kanıtıdır.M.Ö.712 yıllarında kızıl ırmak boylarına kadar uzanan kimmerler Ağrı'da geçici de olsa bir hakimiyet kurmuşlardır. medler (M.Ö.708-M.Ö.555) asur devleti 'nin yıkılması ile birlikte bir yayılma sürecine girmiş, bunun sonucu olarakta Ağrı ve çevresini topraklarına katmışlardır. Medler'in yıkılması ile birlikt persler büyük iskenderin Pers Kralı lll. Darius'u (M.Ö. 331) yenerek Anadolu'yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaşık iki yüzyıl kadar bölgede yaşamışlardır. Büyük İskender'in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalanan Ermeniler bölgeyi ele geçirmişlerdir.Doğu Anadolu'ya gelip yerleşen ilk Türk topluluğu M.Ö.680 yılında bölgeye gelen sakalardır Murat Nehri ve doğu beyazıt çevrelerine kısa sürede yerleşmişlerdir. Daha sonraları Arsaklılar ve Artaksıyaslı Krallığı, Ağrı ve çevresine hakim olmuştur. Bölge, Hz. Osman zamanında islam orduları tarafından fethedilmiştir. 872 yılına değin Abbasilerin kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans'ın kontrolüne geçmiştir. 1071 Malazgirt Savaşı sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır. Ağrı, yüzyıla yakın bir süre Sökmenli Devleti'nin sınırları içine girmiştir. 1027-1225 yılları arasında Ani Atabekleri, 1239'da Cengizliler, 1256-1358 yılları arasında İlhanlılar ve Celaliler Ağrı'da hüküm sürmüşlerdir. İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı'nda yapmış, Anadolu ve İran'ı buradan yönetmişlerdir. 1393'de Moğol hakanı Aksak Timur, Ağrı bölgesini ele geçirmiştir. 1405-1468 tarihleri arasında Ağrı, Karakoyunlu toprakları içinde yer almış, Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular'ın egemenliğine geçmiştir. Ağrı, Yavuz Sultan Selim tarafından Çaldıran Savaşı sonrası Osmanlı topraklarına katılmıştır. osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kazım Karabekir Paşa zamanında Karakilise ismi değiştirilerek Karaköse diye adlandırılmıştır. nuh tufanı ile ilgisinden dolayı Tevrat'ta adı geçen Ararat Dağı ve ülkesinin, Ağrı ve çevresinin olduğu sanılması dolayısıyla Ağrı'ya batılılar tarafından Ararat da denilmektedir. 5165 m. yüksekliğiyle Türkiye'nin en büyük dağı olanağrı dağında da il sınırlarındadırDERLEYEN :ZAKİR KAYA:Ağrı, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan bir ildir. Adını kısmen sınırları içerisinde bulunan Ağrı Dağı'ndan almıştır. 1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il olmuştur. İlin güneyinde Van, kuzeyinde Kars, batısında Bingöl, kuzey doğusunda Iğdır bulunmaktadır.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağrı il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Değişim	Sıra	Oran	Kır - Şehir			Erkek - Kadın
1965[2]	246.961	—	56	%0.79	193.541	%78 %22	53.420	130.396	%52.8	%47.2	116.565
1970[3]	290.311	%18	51	%0.82	217.738	%75 %25	72.573	152.253	%52.4	%47.6	138.058
1975[4]	330.201	%14	50	%0.82	237.815	%72 %28	92.386	176.676	%53.5	%46.5	153.525
1980[5]	368.009	%11	45	%0.82	259.595	%71 %29	108.414	193.313	%52.5	%47.5	174.696
1985[6]	421.131	%14	45	%0.83	279.279	%66 %34	141.852	218.488	%51.9	%48.1	202.643
1990[7]	437.093	%4	43	%0.77	278.335	%64 %36	158.758	221.327	%50.6	%49.4	215.766
2000[8]	528.744	%21	40	%0.78	276.435	%52 %48	252.309	273.895	%51.8	%48.2	254.849
2007[9]	530.879	%0	39	%0.75	248.518	%47 %53	282.361	275.243	%51.9	%48.2	255.636
2008[10]	532.180	%0	39	%0.74	266.466	%50 %50	265.714	276.508	%52	%48	255.672
2009[11]	537.665	%1	39	%0.74	268.518	%50 %50	269.147	280.000	%52.1	%47.9	257.665
2010[12]	542.022	%1	38	%0.74	266.237	%49 %51	275.785	280.518	%51.8	%48.3	261.504
2011[13]	555.479	%2	38	%0.74	264.575	%48 %52	290.904	291.340	%52.5	%47.6	264.139
2012[14]	552.404	-%1	38	%0.73	259.879	%47 %53	292.525	287.490	%52	%48	264.914
2013[15]	551.177	-%0	38	%0.72	256.472	%47 %53	294.705	286.161	%51.9	%48.1	265.016

Kültürel ve doğal zenginlikler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ahmed-i Hani Türbesi: Ahmed-i Hani 'nin türbesi İshak Paşa Sarayı'nın yanındadır. Ahmed-i Hani 17. yüzyılda yaşamışKürt şair ve filozofudur. Türbesi her yıl yüzlerce^{[kaynak belirtilmeli]} insan tarafından ziyaret edilir.

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi

İlçeler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ağrı (merkez ilçe)

• Doğubayazıt > 94 km ^[16]

• Patnos > 79 km ^[16]

• Diyadin > 59 km ^[16]

• Taşlıçay > 31 km ^[16]

• Eleşkirt > 33 km ^[16]

• Tutak > 40 km ^[16]

• Hamur > 14 km ^[16]

İlin valileri[değiştir | kaynağı değiştir

• [gizle] g   t   d Ağrı valileri Halil Kamil Bey (1922-1926)   Osman Ziya Tekeli (1926-1927)   Süreyya Yurdakul (1927-1928)   İbrahim Ethem Akıncı (1928-1931) Mehmet Muhtar Bey (1931-1932)   Ali Kemali Aksüt (1932-1933)   Ahmet Rıfat Vona (1933-1934)   İmadettin Arda (1934-1935) Burhanettin Şevki Teker (1935-1939)   Hasip Kuylan (1939-1940)   Ahmet Niyazi Mergen (1940-1944)   Hilmi Balcı (1944-1946) Memduh Payzın (1946-1949)   Turgut Başkaya (1949-1950)   Muzaffer Kuşakçıoğlu (1950-1951)   Şekip Yurdakul (1951-1952) Esat Kaya Ayman (1952-1953)   Muhlis Babaoğlu (1953-1954)   Ali Akseven (1954-1958)   Hakkı Nevzat Baykal (1958-1959) Mustafa Rahmi Sanalan (1959-1960)   Ömer Lütfi Hancıoğlu (1960-1961)   Mustafa Kazım Atakul (1961-1962)   Turgut Kılıçer (1962-1964) Ahmet Pahtalı (1964-1966)   Mehmet Emin Köksal (1966-1967)   M.Kemal Şenol (1967-1968)   Namık Sezgin (1968-1970)   Durmuş Yalçın(1970-1971)   Lütfi Özdemir (1971-1972)   Muammer Akman (1972-1975)   Adnan Darendeliler (1975-1978)   Muzaffer Yüce (1978-1979) Tuncer Perçinler (1979-1980)   Enver Kazanoğlu (1980-1981)   Kutlu Aktaş (1981-1986)   Şevket Ekinci (1986-1988)   Rasim Baş (1988-1991)   Mehmet Özgün (1991-1992)   İsmet Metin (1992-1993)   Doğan Hatipoğlu (1993-1994)   Emir Durmaz (1994-1996)   Lütfi Yiğenoğlu(1996-1999)   Tahsin Cumhur Ersoy (1999-2003)   Hüseyin Yavuzdemir (2003-2004)   Yusuf Yavaşcan (2004-2006)   Halil İbrahim Akpınar(2006-2008)   Mehmet Çetin (2008-2010)   Ali Yerlikaya (2010-2012)   Mehmet Tekinarslan (2012-2015)   Musa Işın (2015-

Orta Asya'dan gelen kavimlerin Anadolu'ya girişleri sırasında Ağrı, bir geçiş oluşturmuş, dolayısıyla birçok medeniyete sahne olmuştur. Ancak bu medeniyetler Ağrı'yı bir giriş kapısı olarak gördüklerinden burada çok köklü bir uygarlık oluşturamamışlardır.

Bölgede egemenlik kurdukları sanılan Hititler'in güçlerini yitirmeleri üzerine, MÖ 1340 - MÖ 1200 tarihleri arasında Hurriler bölgeye yerleşmişlerdir. Hurriler krallık merkezi olan Urfa'dan uzak olan Ağrı'yı ellerinde tutamamışlardır.

En köklü uygarlığı Urartular oluşturmuştur. Urartu'nun Van Gölü'nün kuzey ve kuzeydoğusundaki ülkeler üzerine, Kral İspuini döneminde (MÖ 825 - MÖ 810) seferlere başlamış, Kral Menua döneminde (MÖ 810 - MÖ 786) ise bu akınlar daha da ağırlık kazanmıştır. Kuzeye ve kuzeydoğuya giden yollar üzerinde inşa edilen kaleler, buraya yapılan seferlerin önceden planlandığını göstermektedir. Ağrı Dağı'nın yamaçlarında, Karakoyunlu ve Taşburunköylerinin arasında ele geçen bir Urartu yazıtı Kral Menua'nın bu bölgedeki egemenliğinin kesin kanıtıdır.

MÖ 712 yıllarında Kızılırmak boylarına kadar uzanan Kimmerler, Ağrı'da geçici de olsa bir hakimiyet kurmuşlardır. Medler (MÖ 708 - MÖ 555) Asur Devleti'nin yıkılması ile birlikte bir yayılma sürecine girmiş, bunun sonucu olarakta Ağrı ve çevresini topraklarına katmışlardır.

Medler'in yıkılması ile birlikte Persler; Büyük İskender'in Pers Kralı lll. Darius'u MÖ 331'de yenerek Anadolu'yu ele geçirdiği zamana kadar yaklaşık iki yüzyıl kadar bölgede yaşamışlardır. Büyük İskender'in ölümü üzerine oluşan boşluktan faydalananErmeniler ve Gürcüler bölgeyi ele geçirmişlerdir.

Murat Nehri ve Doğubeyazıt çevrelerine kısa sürede yerleşmişlerdir. Daha sonraları Arsaklılar ve Artaksıyaslı Krallığı, Ağrı ve çevresine hakim olmuştur.

Bölge, Halife Osman zamanında İslam orduları tarafından fethedilmiştir. 872 yılına değin Abbasiler'in kontrolü altında kalan Ağrı, daha sonra Bizans'ın kontrolüne geçmiştir.

1071 Malazgirt Muharebesi sonrası bölgeye Türk boyları gelmeye başlamıştır. Ağrı, yüzyıla yakın bir süre Sökmenli Devleti'nin sınırları içine girmiştir. 1027 - 1225 yılları arasında Ani Atabekleri, 1239'da Cengizliler, 1256 - 1358 yılları arasında İlhanlılar veCelaliler Ağrı'da hüküm sürmüşlerdir. İlhanlılar bazen kurultaylarını Ağrı Dağı'nda yapmış, Anadolu ve İran'ı buradan yönetmişlerdir. 1393'te Moğol hakanı Aksak Timur, Ağrı bölgesini ele geçirmiştir. 1405 - 1468 tarihleri arasında Ağrı,Karakoyunlu toprakları içinde yer almış, Karakoyunlular yıkılınca Ağrı Akkoyunlular'ın egemenliğine geçmiştir. Ağrı, 1514'te yapılan Çaldıran Muharebesi sonrası Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında Karakilise olarak değiştirilmiştir. Kâzım Karabekir Paşa zamanında ise Karakilise ismi değiştirilerek Karaköse diye adlandırılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}Nuh Tufanı ile ilgisinden dolayıTevrat'ta adı geçen Ararat Dağı ve ülkesinin, Ağrı ve çevresinin olduğu sanılması dolayısıyla Ağrı'ya batılılar tarafından Ararat da denilmektedir. 5165 m. yüksekliğiyle Türkiye'nin en büyük dağı olan Ağrı Dağı da il sınırlarındadır.

Değişim, bir önceki nüfus sayımına göre artış veya azalış yüzdesidir. Sıra, Ağrı il nüfusunun Türkiye illeri arasındaki sıralamasıdır. Oran, Ağrı il nüfusunun, Türkiye nüfusuna oranıdır.DERLEYEN :ZAKİR KAYA: